पृथ्वीतलावर जन्म घेण्या पूर्वी 84 लाख योनींमध्ये आत्मा कशी भटकते.? सविस्तर वाचा

नमस्कार मित्रांनो, हिं दू ध र्मात, प्रत्येकाने आपल्या आयुष्यात कधी ना कधी पौराणिक ग्रंथांमध्ये सुमारे 8400000 योनी ऐकल्या असतील. आज माणूस ज्या मानवी रूपात जगत आहे, तेही त्या चौर्यांशी लाख योनींपैकी एक आहे. लोकांना ही गोष्ट समजत नाही की या यो नींचा खरा अर्थ काय? एवढ्या यो नी कशा असू शकतात हे? कदाचित त्यांच्या मर्यादित ज्ञानामुळे त्यांना ते नीट कळत नाही. 

गरुड पुराणात यो नींचे तपशीलवार वर्णन केले आहे. येथे दिलेल्या या लेखात ते स्पष्ट करण्याचा प्रयत्न केला आहे सर्वप्रथम प्रश्न येतो की, एखाद्या सजीवाला इतक्या वेगवेगळ्या प्रजातींमध्ये जन्म घेणे शक्य आहे का? तर उत्तर असेल – होय, ते घेतले जाऊ शकते.

एक जिवंत आत्मा, ज्याला ‘प्राण’ देखील म्हणतात. ती या 8400000 योनींमध्ये भटकत राहते. साधारणपणे असे मानले जाते की मृत्यूनंतर, ती या 8400000 प्रजातींपैकी कोणत्याही एकामध्ये जन्म घेते. प्रत्येकजण असा विश्वास करतो की आत्मा अमर आहे, म्हणूनच मृत्यूनंतर तो दुसर्या योनीमध्ये नवीन शरीर धारण करतो.  आता प्रश्न येतो की इथे वापरलेल्या ‘योनी’ शब्दाचा अर्थ काय? सोप्या भाषेत समजल्यास योनी म्हणजे ‘प्रजाती’ (जाती), ज्याला इंग्रजी भाषेत ‘प्रजाती’ असेही म्हणतात. 

म्हणजेच या जगात सर्व प्रकारच्या जातींना योनी असेही म्हणतात. या जातींमध्ये केवळ माणूस आणि प्राणीच येत नाहीत तर झाडे, वनस्पती, वनस्पती, जीवाणू आणि विषाणू इत्यादींचीही गणना केली जाते. आजच्या विज्ञानाने बरीच प्रगती केली आहे आणि अनेक वर्षांच्या संशोधनानंतर, जगभरातील जीवशास्त्रज्ञ या निष्कर्षावर पोहोचले आहेत की पृथ्वीवर सुमारे 8700000 (आठ दशलक्ष) प्रकारचे प्राणी आणि वनस्पती आढळतात. या 87 लाख जातींपैकी सुमारे 2-3 लाख जाती अशा असतील, ज्या प्रबळ जातींच्या पोटजाती म्हणून दाखवता येतील.

अशा प्रकारे, जर आपण फक्त प्रमुख जातींबद्दल बोललो तर त्यांची संख्या सुमारे 8400000 आहे. या हिशोबा वरून असा अंदाज लावता येतो की हजारो वर्षांपूर्वी ऋषीमुनींनी आपल्या ज्ञानाच्या बळावर 8400000 यो नी सांगितल्या होत्या त्या हिं दू ध र्मात ज्ञान-विज्ञान किती प्रगत झाले असेल. जे आजच्या या नवीन तंत्रज्ञानाने केलेल्या शोधाशी सुसंगत आहे. हिं दू धा र्मिक मान्यते नुसार, या 84 लाख यो नींमध्ये जन्म घेणे हे जन्म-मृ त्यूचे चक्र आहे. जर एखादा जीव जन्ममृत्यूच्या चक्रातून मुक्त झाला, म्हणजेच तो त्याच्या 84 लाख योनींची संख्या पूर्ण करतो.

त्यामुळे त्याला इतर कोणत्याही योनीत जन्म घेण्याची गरज नाही, ज्याला आपण “मोक्ष” प्राप्त करण्यासाठी म्हणतो. या जन्म-मृत्यूच्या फेऱ्यातून बाहेर पडून ईश्वर बनणे हाच मोक्षाचा खरा अर्थ आहे. इतर सर्व योनींमध्ये जन्म घेतल्यानंतरच मनुष्य योनीला प्राप्त होतो, असेही म्हटले जाते. मानवी यो नीच्या आधी आलेल्या यो नींची संख्या सुमारे 8000000 (आठ दशलक्ष) असल्याचे सांगितले जाते. म्हणजेच मनुष्यजन्म हा इतका महत्त्वाचा आहे की तो इतर सर्व प्रकारच्या योनींचा त्रास अनुभवल्या नंतरच प्राप्त होतो. जन्म-मृ त्यूच्या या प्रदीर्घ प्रवासाचा शेवटचा टप्पा मानवी योनी असल्याने, जिथं जीव आप ल्या अनेक जन्मांच्या पुण्यांमुळे पोहोचतात, त्यामुळे मानव योनी हे मोक्षप्राप्तीचे एक साधे साधन मानले गेले आहे.

मुख्यतः कलियुगात जो कोणी पापकर्मांपासून दूर राहून दानधर्म करतो, त्याला मोक्ष मिळण्याची अधिक शक्यता असते. इतर कोणत्याही योनीत मोक्षप्राप्ती हे माणसाच्या योनीत जितके सोपे असते तितके सोपे नसते. परंतु कलियुगाच्या प्रभावामुळे मनुष्य योनीत जन्माला येतो याचे महत्त्व लोकांना कळत नाही.

आणखी एक प्रश्न जो वारंवार विचारला जातो तो म्हणजे मोक्षप्राप्तीसाठी मनुष्य योनीत जाण्याची किंवा त्यात जन्म घेण्याची काही सक्ती आहे का? ज्याचे उत्तर आहे – नाही. जरी मानव योनी ही मोक्षप्राप्तीसाठी सर्वात आदर्श योनी मानली गेली असली तरी मोक्षप्राप्तीसाठी आत्म्या मध्ये जे चैतन्य आवश्यक आहे ते मानवामध्ये सर्वात जास्त आढळते. यासोबतच मानव हा मोक्षाचा टप्पा असून मोक्ष हा मनुष्य योनीतूनच मिळू शकतो, असे अनेक जाणकार, अभ्यासकांचे मत आहे.

तथापि, हे निश्चित नाही की केवळ मानवच मोक्ष मिळवू शकतात आणि इतर प्राणी किंवा वनस्पती ते मिळवू शकत नाहीत. वेद आणि पुराणांमध्ये अनेक उदाहरणे आढळतात ज्यावरून हे सिद्ध होते की प्राण्यांनाही थेट त्यांच्या योनीतून मोक्ष प्राप्त झाला आहे. महाभारतात पांडवांच्या महाप्रवासाच्या वेळी त्या लोकांसह एका कुत्र्यालाही मोक्ष मिळाल्याची घटना घडली असेल. जो साक्षात धर्मराजा होता. महाभारतातच अश्वमेध यज्ञाच्या वेळी नेवाळे झाल्याची घटना आहे. 

ज्याला एका गरीबाच्या पिठातून युधिष्ठिराच्या अश्वमेध यज्ञापेक्षा अधिक पुण्य प्राप्त झाले आणि नंतर त्यालाही मोक्ष मिळाला. विष्णु पुराण आणि गरुड पुराणात एकगज (हत्ती) आणि ग्रह (मगर) यांची कथा आहे ज्यांना भगवान विष्णूंनी मोक्ष दिला होता. तो ग्रह मागील जन्मी गंधर्व आणि गज हा भगवान भक्त राजा होता, पण त्याच्या कर्माच्या फळामुळे पुढच्या जन्मी तो पशुयोनीत जन्माला आला. गजाननाच्या कथेत अशाच एका गजाची कथा आहे, ज्याचे मस्तक श्री गणेशजींच्या मस्तकाच्या जागेवर ठेवण्यात आले आणि भगवान शंकराच्या कृपेने त्यांनाही मोक्ष प्राप्त झाला.

आणखी एक प्रश्न जो माणसाच्या मनात वारंवार येतो तो म्हणजे 8400000 योनींच्या या चक्रात मानवी योनी अगदी शेवटी सापडते का?  तर याचे उत्तर नाही असे आहे की, मागील जन्मातील पुण्यांमुळे एखाद्याला पुन्हा मनुष्य योनी मिळाली असेल, परंतु असे देखील होऊ शकते की मनुष्य योनी मिळाल्यामुळे झालेल्या पापांमुळे पुढील जन्मात कोणीतरी कनिष्ठ योनी मिळू शकते. या विधानाचा पुरावा म्हणून वरील कथांचे अनेक संदर्भ आहेत.

हिं दू ध र्मग्रंथांमध्ये, विशेषत: गरुड पुराणात, लोकांना पुढील जन्माची भीती दाखवून घाबरवले जाते. तर या गोष्टीचे सत्य हे आहे की कर्मानुसार पुढील योनी समजावून सांगून मनुष्याला पापकर्म करण्यापासून रोखावे लागते. तथापि, त्यामध्ये आणखी एक गोष्ट दिली आहे की मोक्षप्राप्ती फार कठीण आहे. सुवर्णयुगात, जिथे पाप नगण्य होते, तिथेही मोक्षप्राप्ती खूप कठीण होती. कलियुगात, जिथे पापाचा वाटा खूप जास्त आहे, तिथे मोक्ष मिळणे अधिक कठीण आहे. 

तथापि, काही विद्वानांचा असाही विश्वास आहे की कलियुगात, सत्ययुगाच्या विपरीत, केवळ पापकर्मांचा विचार केल्याने जितके वाईट परिणाम मिळतात तितके वाईट परिणाम मिळत नाहीत. आणि कलियुगात केलेले थोडेसे पुण्यही भरपूर फळ देते. पुष्कळ लोक असे समजतात की पुष्कळ पुण्य कर्म केल्याने माणसाला स्वर्ग म्हणजेच मोक्ष प्राप्त होतो, परंतु तसे अजिबात नाही. 

स्वर्गप्राप्ती आणि मोक्षप्राप्ती या पूर्णपणे भिन्न आहेत. स्वर्गाची प्राप्ती ही मनुष्याने केलेल्या पुण्य कर्माचे फळ आहे. स्वर्गात आपल्या गुणांची फळे भोगल्यानंतर पुरुषाला दुसऱ्या योनीत जन्म घ्यावा लागतो. म्हणून स्वर्गाची प्राप्ती तुम्हाला जन्म-मृत्यूच्या फेऱ्यातून मुक्त करत नाही. कलियुगात मोक्ष मिळवण्याचा सर्वात सोपा मार्ग म्हणजे ‘राम-नाम’ असे रामायण आणि हरिवंश पुराणात सांगितले आहे.

पुराणांमध्ये 8400000 योनींचे सविस्तर वर्णन दिलेले आहे, कोणत्या प्रकारच्या सजीवांमध्ये किती योनी आहेत. पद्मपुराणाच्या ७८/५व्या मंत्रात म्हटले आहे की, ‘जलज नवलक्षणि, अस्थावरा लक्षविंशिति क्रिया: रुद्रसाख्यः पक्षिनाम-दशिलक्षम् त्रिशलक्षणि पस्वह चतुर्लक्षणी मानव’, म्हणजे,

जलचर – 900000 (नऊ लाख), झाड – 2000000 (वीस लाख), कीटक (लघुग्रह) – 1100000  (अकरा लाख), पक्षी – 1000000 (एक दशलक्ष), वन्य प्राणी – 3000000 (तीन लाख), माणूस – 400000 (चार लाख) अशा प्रकारे 900000 + 2000000 + 1100000 + 1000000 + 3000000 + 400000 =  एकूण 8400000 यो नी आहेत.

जैन धर्मातही सजीवांच्या केवळ 84,00,000 प्रजातींचा उल्लेख आहे.  त्यांच्यातील जीवांच्या प्रकारांमध्ये फक्त थोडा फरक आहे.  जैन धर्मानुसार पृथ्वीकय – 700000 (सात लाख) जलकुंभ – 700000 (सात लाख) फायर बॉडी – 700000 (सात लाख) एअर बॉडी – 700000 (सात लाख)वनस्पति शरीर – 1000000 (एक दशलक्ष)
सामान्य सजीव प्राणी (माणूस सोडून) – 1400000 (चौदा लाख) दोन इंद्रिये – 200000 (दोन लाख)
त्रिेंद्रिय – 200000 (दोन लाख) चतुरींद्रियस – 200000 (दोन लाख) पंच इंद्रियस (त्रियांचा) – 400000 (चार लाख) पंच इंद्रियस  (देव) – 400000 (चार लाख)
पाच इंद्रिये (नरकहीन प्राणी) – 400000 (चार लाख)
पाच इंद्रिये (मानवी) – 1400000 (चौदा लाख)

अशा प्रकारे 700000 + 700000 + 700000 +700000 + 1000000 + 1400000 + 200000 + 200000 + 200000 + 400000 + 400000 + 400000 + 400000 + 40000 + 4000 4001 = 000 4000 ता.

त्यामुळे 8400000 योनींच्या अस्तित्वावर प्रश्नचिन्ह निर्माण करणाऱ्या किंवा खिल्ली उडवणाऱ्यांनी हे संशोधन जरूर वाचावे. त्याच बरोबर हे देखील जाणून घेतले पाहिजे की जी गोष्ट सिद्ध करण्यासाठी आधुनिक/पाश्चात्य विज्ञानाला हजारो वर्षे लागली, ती गोष्ट आपल्या विद्वानांनी, ऋषीमुनींनी हजारो वर्षांपूर्वी सिद्ध केली होती. जो भारतीय सभ्यता संस्कृतीचा शास्त्रज्ञ असण्याचा उत्तम पुरावा आहे.

टीप – मित्रांनो आमच्या पेजचा उद्देश कोणत्याही प्रकारची अंधश्रद्धा पसरवणे हा नाही, फक्त भारतीय समाजाने स्वीकारलेल्या कथा आणि प्रथा तुमच्या समोर आणल्या आहेत. आमचे पेज कोणत्याही प्रकारची अंधश्रद्धा भडकवत नाही. येथील लेख केवळ माहितीच्या उद्देशाने सादर केले आहेत. कृपया त्यांचा अंधश्रद्धा म्हणून वापर करू नका.

तर मित्रांनो तुमच्या टिप्पण्यांद्वारे तुम्हाला आणखी काय वाचायला आवडेल ते आम्हाला कळवा. कारण तुमची एक टिप्पणी आमची प्रेरणा वाढवते. मित्रांनो, जर तुम्हाला ही माहिती आवडली असेल, तर या पेजशी जोडलेले राहा आणि तुमच्या मित्रांना आणि कुटुंबियांनाही ही माहिती पाठवा. अशा नवनवीन माहितीसाठी आमच्या पेजशी कनेक्ट रहा, धन्यवाद.!!